«سازمانهای مردم نهاد و توسعه مسکن روستایی»
علی – محمد حسینی
کارشناس ارشد سازمان جهاد کشاورزی استان تهران
Email: alihosseini 1970 @ Gmail 10 com
آدرس: تهران – خیابان سید جمال الدین اسد آبادی – نبش خیابان 28 سازمان جهاد کشاورزی تهران – طبقه 10 مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی تلفن 81122973 فاکس 81122936
چکیده :
افزایش جمعیت ومهاجرت آنان به سوی شهرها فشار روز افزونی را بر زیر ساختها و خدمات کشور وارد ساخته تا جائیکه سکونت گاههای انسانی را در سالهای اخیر دستخوش تغییر و کانون اصلی آن را به جای روستا متوجه شهرها نموده است،
رویارویی با چنین چالش ( شهرنشینی ) راهبرد جامعی را می طلبد تابتوان عدالت اجتماعی را در رسیدن به الگوی متعادل سکونت گاههای انسانی فراهم ساخت.
اساساً امکانات محدود دولت ها در رساندن خدمات به مردم یکی از مهمترین دلایل تشکیل سازمانهای غیر دولتی مردم نهاد در جهت خدمت رسانی به جوامع روستایی است تقریباً در کشورهای در حال رشد بیشتر دولت ها منابع مالی، نیروی انسانی ، اعتبار و سرمایه لازم برای پیشبرد برنامه های خود در سطوح محلی ندارند و تأمین آن نیز امکان پذیر نیست لذا دولتمردان جهت رسیدن به اهداف برنامه های خود باید زمینه حضور و مشارکت مردم را در عرصه های اجتماعی فراهم نمایند، با توجه به اهمیت بحث در این مقاله به تشریح موارد زیر و نقش آن در توسعه مسکن روستایی خواهیم پرداخت.
- دانش بومی وتوسعه مسکن روستایی
- دلایل نیاز به مشارکت مردم در برنامه های توسعه مسکن روستایی
- زیر ساخت و رابطه آن با تشکل های مردم نهاد
- عرضه نهاد ه های مسکن توسط تشکل های مردمی
- اهمیت مشارکت سازمانهای مردم نهاد در تأمین اعتبار و سرمایه مورد نیاز توسعه مسکن روستایی
- نیروی کار بومی و توسعه مسکن روستایی
واژه های کلیدی: توسعه، مشارکت، سازمانهای غیر دولتی، دانش بومی، زیر ساخت
«سازمانهای مردم نهاد و توسعه مسکن روستایی»
علی – محمد حسینی
کارشناس ارشد سازمان جهاد کشاورزی استان تهران
Email: alihosseini 1970 @ Gmail 10 com
آدرس: تهران – خیابان سید جمال الدین اسد آبادی – نبش خیابان 28 سازمان جهاد کشاورزی تهران – طبقه 10 مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی تلفن 81122973 فاکس 81122936
مقدمه:
در حالی که تراکم جمعیت کشور در سالهای اخیر رو به رشد است و افزایش جمعیت و مهاجرت آنان به سوی شهرها فشار روز افزونی را بر زیر ساخت ها و خدمات کشور وارد ساخته، بحث دربارة مسائل سکونتگاه های انسانی در سالهای اخیر دستخوش تغییر عمده ای شده و کانون اصلی آن به جای روستاها متوجه شهر ها شده است.
رویارویی با چالشهای شهرنشینی ، راهبرد جامعی رامی طلبد تا بتوان عدالت اجتمای را در رسیدن به الگوی متعادل سکونتگاههای انسانی با توسعه مسکن روستایی فراهم ساخت ، تا از این راه کیفیت زندگی روستایی را نسبت به کیفیت زندگی شهری ارتقاء فرصتهای اشتغال زائی را برای خانوار روستایی با آرامش خاطر فراهم کرد.
اساساً امکانات محدود دولت ها در رساندن خدمات به مردم یکی از مهمترین دلایل تشکیل سازمانهای غیر دولتی و مردم نهاد در جهت خدمت رسانی به جوامع روستایی است، تقریباً بیشتر دولت ها در کشور های در حال توسعه ، منابع ملی و نیروی انسانی کافی برای پیشبرد اهداف برنامه های خود را در سطوح محلی ندارند و تأمین آن نیز امکان پذیر نیست، لذا دولتمردان جهت رسیدن به اهداف برنامه های خود باید زمینه حضور و مشارکت مردم را در عرصه های اجتماعی فراهم نمایند، با توجه به اهمیت بحث و ضرورت پرداختن به ابعاد آن و تبیین راهکارهای توسعه مسکن در روستاها در این مقاله ابتدا با اصلاحات زیر آشنا و سپس به بررسی روابط آن با سکونتگاه های روستایی خواهیم پرداخت.
الف ) توسعه:
توسعه بعنوان یک مفهوم هنجاری است این مفهوم در برگیرنده ارزشها، آرمانها و اهدافی است که در مقایسه وضعیت کنونی « آنچه هست» را در مقابل « آنچه باید باشد» ممکن سازد، از نگاه دیگر توسعه یک مفهوم چند بعدی است یعنی توسعه نه تنها دارای بعد اقتصادی است بلکه دارای ابعاد اجتماعی، فرهنگی و سیاسی نیز می باشد در این نگاه توسعه تکامل انسانهاست و انسان هم در این راه هم هدف و هم وسیله توسعه به شمار می رود.
ب ) مشارکت :
در فرهنگ لغت در برابر واژه مشارکت معانی همچون سهیم شدن، بسیج مردم، تقسیم کار، اشتراک مساعی، مسئولیت پذیری و ..........بکار رفته است.
برخی از صاحب نظران نیز مشارکت را به معنی شرکت فعالانه افراد در حیات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی و بطورکلی تمامی ابعاد حیات دانسته اند، و بعضی دیگر مشارکت ر اهمکارهای داوطلبانه مردم در برنامه های عمومی می داند که انتظار می رود نقشی در توسعه ملی داشته باشند، همچنین مشارکت را دخالت قابل توجه افراد در وضعیت ها و کارکردهایی که موجب افزایش رفاه آنان می شــــود نیز تعریف می کنند.
پ)سازمانهای غیر دولتی:
این سازمانها گروه ها و نهادهای بسیاری را در بر می گیرند که مستقل از حکومت عمل می کنند و در درجه نخست همکاری و انسان محوری را بر اهداف تجاری ترجیح می دهند، از دیدگاه سازمان ملل متحد گروهی از افراد که داوطلبانه و با هدف غیر انتفاعی گرد هم بیایند و در سطح محلی، ملی یا بین المللی فعالیت کنند سازمان غیر دولتی محسوب می گردند، از نگاه دیگر سازمانی که به وسیله اجتماع و برای اجتماع بدون دخالت یا با دخالت کم دولت تأسیس می شود و نه تنها در امور خیریه بلکه در زمینه های فرهنگی ، اقتصادی اجتماعی فعالیت کند سازمان غیر دولتی به شمار می رود.
ث) دانش بومی:
بعضی معتقدند که دانش بومی اطلاعاتی است که در دوران گذشته از آن استفاده می شده است ولی گذشت زمان نشان داد که دانش بومی با دانش رسمی تعارض و تناقص ندارد بلکه ویژگی های متفاوت دانش بومی آن را مکمل خوبی برای دانش رسمی قرار می دهد که قابل دسترس، کارآمد و ارزان است.
دیدگاه دانش بومی در تشکل های مردم نهاد، دیدگاه کل نگر و شیوه انتقال آن شفاهی است استفاده از دانش بومی در بین اعضای تشکل های مردم نهاد پویا و زمان آزموده و در بطن محیط طبیعی و اجتماعی روستا و با فرهنگ آنان تکامل و عجین شده است.
دانش بومی وتوسعه مسکن روستائی:
مهارتهای اعضای تشکل های مردم نهاد که در بطن جامعه روستایی شکل گرفته غالباً حاصل سالها تجربه است این دانش و مهارت نسل به نسل توسط اعضای خانواده ها آموزش و انتقال یافته وبا کلیه ارزشهای فرهنگی و ملاحظات اجتماعی و شرایط محیطی عجین شده است. دانش بومی که امروزه در ساخت و ساز سکونتگاههای روستایی نحوه اسکان، شکل روستاها و نحوه بهره گیری آنان از امکانات مشاهده می گردد نشان از تجربه و آگاهی آنان از شرایط محیطی است لذا باید بپذیریم که دانش کارشناسان ما برتر از دانش بومی روستائیان نیست بلکه بیندیشیم که چگونه می توان علوم و فنون جدید را با دانش بومی تلفیق و در توسعه سکونتگاه های روستایی بکار ببندیم تا ضامن موفقیت برنامه های ما را فراهم سازد.
دلایل نیاز به مشکلات مردم در برنامه های توسعه مسکن روستایی:
مشارکت مردم روستایی در جریان برنامه ریزی، اجرای برنامه در بعد مسکن هم یک هدف و هم یک وسیله توسعه از سوی سیاست گذاران بخش مسکن باید به شمار رود، بعبارت دیگر مردم روستاها در جریان توسعه مسکن در فرآیند زمینه یابی، طراحی و اجرای برنامه های مسکن بعنوان یک هدف قلمداد می گردد و آنان سعی خواهند کرد استعداد و توان خود را برای تفکر، مشکل یابی و مشکل گشایی به بوته آزمایش گذاشته و به کارشناسان دولتی، در اجرای برنامه ها کمک کنند همچنین شرکت دادن مردم در جریان طرح و اجرای پروژه های مسکن روستایی ضمن بهاء دادن به نظرات آنان در متن جامعه و دخالت دادن انتقادات و پیشنهادات سازنده آنان در شیوه اجرا، در واقع تعهد ضمنی برای قبول مسئولیت های اجرایی و تضمین پیشبرد برنامه به شمار می رود که در این نگاه مردم بعنوان وسیله توسعه مسکن قلمداد می گردند.
بطور کلی مشارکت مردم در اجرای پروژه های مسکن روستایی در ابعاد زیر قابل تعمق خواهد بود:
1- پرداختن به بحث مشارکت سازمانهای غیر دولتی در تحقق اهداف عالیه نظام جمهوری اسلامی ایران و چشم انداز افق 1400 و سیاست های دولت عدالت محور در راستای توسعه انسانی و عدالت محوری امری ضروری به نظر می رسد.
2- مشارکت فعال تشکل های مردمی در برنامه ریزی، اجرا و ارزشیابی فعالیت های مسکن باعث می شود که سمت و سوی برنامه های دولت بطرف نیازهای واقعی سوق پیداکند.
3- تقویت مشارکت سازمانهای غیر دولتی و مردم نهاد زمینه لازم برای برنامه ریزی غیر متمرکز و اجرای برنامه های محلی را فراهم می کند.
4- آگاهی از پتانسیل و زمینه های مشارکت فعال روستائیان در امر مسکن ، زمینه ساز بهره گیری مناسب از منابع جهت تحقق اهداف سازمانی خواهد بود.
روشن است که ایجاد تشکلهای غیردولتی و مردم نهاد علاوه بر مباحث فوق درابعاد زیر ساخت هاعرضه نهاده های مسکن، مشارکت در تأمین سرمایه و اعتبار و همچنین نیروی انسانی مورد نیاز پروژه های مسکن نیز قابل بررسی است که به اختصار بشرح آن خواهیم پرداخت.
الف) زیر ساخت:
زیر ساخت به کلیه عناصری گفته می شود که در محیط فیزیکی و اجتماعی روستا وجود دارد و برای بهره گیری نیروی کار و پیشبرد پروژه بعنوان انگیزه ای عمل می کند تا کارفرمایان توسعه سکونت گاه های انسانی بتوانند از آن بعنوان بازوی توانای مدیریتی خود بهره گیرند که در این راه ایجاد تشکلهای مردم نهاد آشنا به دانش بومی زمینه های موفقیت طرح را افزایش می دهد.
ب) عرضه نهاده های مسکن:
همیشه تأمین نهاده های مسکن و مصالح ساختمانی برای مردم روستاها در هنگام ساخت و ساز امری دشوار به شمار می رفته و به منزله مانعی برای توسعه اراده افراد در هنگام تصمیم گیری عمل کرده که این مشکل با فقر مالی افراد ارتباط مستقیم داشته و دارد که برای رفع آن ایجاد تعاونیها و تشکل های غیر دولتی با نظارت دولت و تحت حمایت مسئولین و سیاست گذاران بخش مسکن، امری ضروری به نظر می رسد تا بتوان سیاست های بخش مسکن را در روستا مرتفع ساخته و قدرت تصمیم گیری و تصمیم سازی را در جامعه روستائی پویا نمود.
پ ) مشارکت در تأمین اعتبار و سرمایه:
از محدودیت های مالی بعنوان یک مانع جدی بر سر راه توسعه مسکن یا د می شود ، بدون وجود اعتبار و سرمایه در گردش یا سرمایه گذاری، مردم روستا مجبورند تا از بخش های غیر رسمی ( ربا خواران) با قیمتی گزاف وام دریافت نموده تا بتوانند سرپناهی و سکونتگاهی هر چند کوچک برای خانواده خود ایجاد نمایند در جهت رفع این مشکل پیشنهاد می گردد تا سیاست گذاران و متولیان بخش مسکن با ایجاد تعاونیها وتشکل های غیر دولتی و تزریق منابع مالی با سود مناسب و ایجاد شرایط اعطای وام و تسهیلات به مردم روستایی از طریق تعاونیها و بازپرداخت این وام ها با ضوابط وشرایط معین از سوی تعاونیها بعنوان واسط مردم و دولت به دولت به توسعه مسکن در روستاها کمک شایان نمایند.
ت) تأمین نیروی کار:
تأمین نیروی کار، به ویژه نیروی کار متخصص و بومی و آشنا به شرایط منطقه ای برای سیاست گذاران بخش مسکن بعنوان یک محدودیت به شمار می آید، ایجاد تشکل های مردمی با قابلیت شناسائی متخصصان کارآزموده محلی و سازماندهی آنان باتوجه به داشتن دانش بومی نه تنها موجب اشتغال زائی نیروهای فارغ التحصیل بیکار بومی را در سطح جوامع روستایی فراهم نموده بلکه مدیریت بهبود اجرای پروژه های توسعه مسکن را نیز با حداقل زمان ممکن میسر می سازد.
خلاصه کلام:
بدیهی است که پس از گذشته سه دهه از انقلاب اسلامی، هنوز استقبال چندانی از تشکیل نهاده های غیردولتی در عرصه روستاها در بخش مسکن نشده است و تا زمانی که مشارکت بعنوان وسیله ای در توسعه مسکن روستایی بعنوان یک عنصر کلیدی بکار گرفته نشود، روند دور ماندن روستاها از رشد سکونت گاه های روستایی کماکان ادامه خواهد داشت ودر نتیجه قادر نخواهیم بود که رشد مهاجرت روستائیان را به شهرها کنترل نمائیم با درک این واقعیت، پی می بریم که در رهیافت جدید توسعه سکونت گاه های روستایی عنصر مشارکت که در بطن سازمانهای مردم نهاد بوجود می آید باید در کنار دیگر عناصر توسعه مسکن روستایی بعنوان یک شاخص مورد توجه جدی سیاست گذاران کشورمان قرار گیرد تا شاهد رشد و شکوفایی بخش مسکن روستائی و پویایی ونشاط جامعه روستایی باشیم،
منابع:
1- سعیدی، محمد رضا، درآمدی بر مشارکت مردم و سازمانهای غیر دولتی، انتشارات سمت، 1382.
2- محمد قلی نیا، جواد، مشارکت مردمی در توسعه روستایی، وزارت جهاد کشاورزی ، 1377.
3- عمادی ، محمد حسین ، عباسی اسفندیار، کاربرد دانش بومی در توسعه پایدار (جلد اول)، وزارت جهاد سازندگی ، 1378.
4- شهبازی، اسماعیل، توسعه و ترویج روستائی ، انتشارات دانشگاه تهران، 1379.
5- سلسلة انتشارات روستا وتوسعه، درسنامه برنامه ریزی توسعه روستایی ، وزارت جهادکشاورزی ،1378.
