برای اینکه دانش آموزان خوب تربیت شوند و افراد مفیدی در آینده باشند باید متفکر ،خلاق ، نقاد و دارای بینش علمی باشند . برای اینکه دانش آموزان خوب تربیت شوند و افراد مفیدی در آینده باشند باید متفکر ،خلاق ، نقاد و دارای بینش علمی باشند . و این تنها در سایه ی انتقال اطلاعات به ذهن شاگردان حاصل نمی شود بلکه در برنامه های مدارس باید روش هایی گنجانده شود که از طریق آن ها دانش آموزان قابلیت های چگونه آموختن را از طریق نظم فکری بیاموزند و در زندگی روزمره ی خود به کار برند و با توجه به نقش اساسی محیط های آموزشی و روش های حاکم بر آن ها ، باید به صورتی سازماندهی شوند که دانش آموزان را به جای ذخیره سازی حقایق علمی با مسائلی که در زندگی واقعی با آن ها مواجه می شوند درگیر سازند .
اشاره:در ده سال گذشته با رشد و توسعه نقش فناوری اطلاعات IT( ) در کشور ما و با توجهی که به آماده کردن بسترهای لازم برای توسعه آن شده است، این پدیده در آموزش و پرورش نیز جای خود را باز کرده و به خوبی خودنمایی می کند. این که این موضوع چه مقدار تاثیرگذار بوده، قابل اندازه گیری نیست. ولی می توان به جرات گفت که از معدود پدیده هایی است که در عمر کوتاه خود توانسته تاثیر گسترده ای بگذارد و توجه بسیاری را به خود معطوف کند.
کشور ما نیز به دلیل تعاملی که با محیط پیرامون خود دارد، از تحولات جهانی بی نصیب نیست و با توجه به رویکرد جهانی در مباحثی مثل آموزش برای همه، آموزش مادام العمر، آموزش برای زندگی بهتر، یادگیری برای انجام دادن و ... که می تواند زمینه هایی را برای همکاری های آموزشی مشترک میان کشورهای جهان مهیا نماید، می بایست از روش های خاصی برای تحت پوشش درآوردن هر چه بیشتر جمعیت لازم التعلیم و یا افزایش کیفیت آموزش و پرورش و یا حتی کاهش هزینه های آموزش استفاده کند.
لازم است به این نکته اشاره کنیم که در حال حاضر بنا به همین تاثیر فناوری در آموزش، رویکردی به سوی استفاده از فناوری در آموزش (تدریس دبیران) به وجود آمده که آهسته و انبوه کار خود را به پیش می برد. نمود این رویکرد برگزاری جشنواره های تولید محتوای الکترونیکی در آموزش های فنی و حرفه ای و همچنین جشنواره های روش تدریس با استفاده از IT است که در دوره متوسطه و در دروسی مثل شیمی و جغرافی توسط وزارت آموزش و پرورش در حال اجراست. از جمله اهداف مشترک اجرای این جشنواره ها عبارتند از: ترغیب، تشویق و ایجاد باور در بین معلمان در امر استفاده از نرم افزارها و تولید محتوای الکتریکی؛ توسعه و گسترش فرهنگ تولید محتوای الکتریکی و استفاده از IT در فرآیند یاددهی و یادگیری. این موضوع می تواند علائمی باشد برای این که نقطه اوج تلفیق IT در آموزش و بکارگیری خردمندانه آن توسط معلمان و دبیران است. پس معلمان در بکارگیری فناوری اطلاعات نقش محوری دارند.
در مورد بکارگیری IT در آموزش و پرورش بحث های زیادی شده و عموما از IT به عنوان یک ابزار تکنیکی برای بالابردن سطح آموزش سخن رفته است. این امر نکته روشن و قابل توجهی را پیش روی ما قرار می دهد که نیاز مبرم به پیشرفت و حرفه ای شدن معلمان در زمینه IT دارد. در زمینه ارتباط معلمان با IT مطالبی فراهم شده که در پی می آوریم:
برای ایجاد یادگیری های موثر،جایی که تکنولوژی در اختیار اهداف یادگیری در مدرسه است، تنها معلمان هستند که در مواقعی حساس مبتنی بر پایه احتیاجات و شیوه های یادگیری دانش آموزان، تکنیک های IT را در برنامه ریزی تحصیلی به کار می برند.
با توجه به این که IT در آموزش، مراحل بلوغ خود را می گذراند؛ باید توسط مسئولین آموزش و پرورش چشم اندازهای آن ترسیم و اهداف آن مشخص شود تا بتوان تکلیف برنامه درسی را مشخص کرد:
در بررسی شاخص ها و عوامل موثر بر مدل جدید توسعه مبتنی بر دانایی محوری در هر جامعه ای نقش و جایگاه آموزش به عنوان یکی از مهمترین ارکان هدایت کننده جریان گرایش جوامع به سمت دانش مداری غیر قابل چشم پوشی است در این بین مهمترین ابزار و سرمایه جامعه برای دستیابی به توسعه، سرمایه های انسانی می باشد و آشکار است که قرار گرفتن این سرمایه های عظیم و بالقوه در مسیر کلی جریان هدفمند توسعه دانایی محور برای تبدیل شدن به نیروهای بالفعل و کارا در سیستم دانش مدار جامعه در گرو آموزش های مبتنی بر استاندارد های توسعه در این مدل است.
با توجه به گزینش مدل توسعه دانایی محور به عنوان الگوی توسعه کشور در برنامه چهارم باید نگرشی زیرساختی به موضوع داشت از این رو یکی از شاخص های مهم در توسعه اطلاعاتی جوامع و گرایش آنها به الگوی توسعه دانایی محور مسئله آموزش لایه های مختلف جامعه است که می توان آن را از جنبه های مختلفی همچون آموزش فناوری، آموزش مبتنی بر فناوری و فناوری های آموزشی مورد بررسی قرار داد.
توسعه فناوری اطلاعات بر آموزش نیز موثر بوده و بنابراین در بررسی زیر ساختهای آموزشی در این نوع جوامع چهار جنبه مختلف متاثر از فناوری اطلاعات مورد ارزیابی قرار می گیرد که شامل محور زمان و مکان و جنبه های کمی و کیفی آموزش خواهد بود، به عبارت دیگر ابزار و لوازم، دوره های آموزشی، منابع آموزشی و نیروی انسانی آموزش گیرنده و آموزش دهنده همگی در راستای این چهار محور دچار تغییراتی می شوند. در بعد زمانی وقتی از توسعه آموزش در یک جامعه دانایی محور صحبت می کنیم استانداردها و متد هایی مد نظر خواهد بود که جریان آموزش را در مسیری هدفدار و با تکیه بر اصول و امکان سنجی ها و نیاز سنجی ها در هر دوره زمانی و برای هر شرایط سنی تامین نماید. روند یکنواخت و هدفدار در این نوع از آموزش ها از جریان های مقطعی و بدون برنامه جلوگیری می کند و آموزش را در بالاترین سطح کیفی و با بیشترین راندمان در اختیار دانش پذیران قرار می دهد. همچنین وقتی در بعد توسعه مکانی به جریان توسعه آموزشهای مبتنی بر دانایی محوری بپردازیم مطالعه و گزینش سیستم های آموزشی با تکیه بر اصول و فناوریهای نوین در امر آموزش امری ناگزیر است. از بعد کمی، تعداد و در واقع تنوع مدل های آموزشی و از بعد کیفی سطح علمی مورد توجه قرار می گیرد. در همه این موارد آنچه مهم است تلاش برای ایجاد تطابق بین نیازهای جامعه و دوره های آموزشی است.
کشور ما در حال حاظر دوران گذار خود را از موج توسعه فناوری اطلاعات طی می کند و طبیعی است که بر اثر این موج با چالش های مختلفی مواجه گردد. حوزه آموزش کشور نیز از این قاعده مستثنی نبوده و به تبع توسعه فناوری اطلاعات دچار تحولاتی شده است.
اما برای اینکه پس از دوران گذار به ثبات مناسبی برسیم شایسته است به خوبی با چالش ها و مشکلات و ضعف ها آشنا شویم با این هدف قصد داریم در سه یادداشت آتی به بررسی مسئله آموزش های آموزش آکادمیک فناوری اطلاعات در ایران، فناوری اطلاعات و آموزش های غیرآکادمیک و آموزش های مجازی در ایران بپردازیم.
چکیده:
آموزش رایج در مدارس کشور، یک آموزش سنتی و یا به عبارت دیگر آموزش فقط شنیداری می باشد. حداکثر اقدام تصویری در خصوص موضوعات مورد آموزش، نصب بعضی پوسترهای رنگی بر روی تخته سیاه کلاس می باشد. در روش دیداری- شنیداری سعی می شود آموزش به کمک فیلم ، انیمیشن، نماهنگ و ... ارائه گردد. در این روش ماندگاری مطلب قریب به 20 سال می باشد در حالی که ماندگاری مطلب در روش شنیداری حداکثر 6 ماه است. در ضمن در روش دیداری- شنیداری مطالب علمی در محیطی جذابتر و در مدت زمان کمتر قابل انتقال است
در مدارس معمولی، طرح درس معلم شامل مجموعه ای از دستورالعمل ها، برنامه های درسی، سؤالات تمرینات اضافه، امتحانات کلاس و ... می شود. اما در مدارس چندرسانه ای علاوه بر این موارد، معلم از مواد آموزشی چندرسانه ای شامل فیلم، عکس، صدا، اسلاید و ... استفاده می کند تا کیفیت و ماندگاری آموزش را ارتقا بخشد. این قدم اول در راه حرکت به سمت مدارس هوشمند است.
واژگان کلیدی: مدرسه هوشمند، مدرسه چندرسانه ای، آموزش چندرسانه ای، ابزارمعلم، شبکه مدارس
مقدمه
درباره ی تأثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر نظام آموزشی (و به طور خاص مدارس) دو رویکرد متفاوت وجود دارد. برخی معتقدند، اثر فناوری های جدید تدریجی است و صرفاً انتقال برنامه ی درسی سنتی را کارآمدتر می سازد و در واقع، دسترسی به اطلاعات سریع تر می شود. رویکردی دیگر معتقد است ورود فناوری اطلاعات و ارتباطات به مدرسه ها، هدف ها و ابزارهای تعلیم و تربیت را به طور اساسی تغییر می دهد. از این دیدگاه فناوری اطلاعات بر مرزهای ساختاری نظام آموزش سنتی فایق می آید.
با این که موارد بالا از دستاوردهای استفاده از فناوری اطلاعات است، با این حال ساده لوحانه است اگر تصور کنیم ورود فناوری اطلاعات (در جلوه های متفاوت آن : اینترنت ، رایانه ، چند رسانه ای و ... ) به تنهایی باعث انقلاب آموزشی شود. اگر فرهنگ یاد دهی – یادگیری در نظام آموزشی تحول نپذیرد ، ورود فناوری های اطلاعاتی نه تنها تحولی ایجاد نخواهد کرد ، بلکه به تقویت سنت های محافظه کارانه ی آموزشی منجر خواهد شد. لذا تغییر در مدرسه سنتی به سوی مدرسه هوشمند نیازمند تغییر در نظام آموزش و پرورش کشور می باشد و هیچگاه راه اندازی مدارس هوشمند میسر نخواهد شد مگر ساختار نظام آموزش و پرورش تغییر یابد . این امر نیازمند برنامه ریزی حداقل بیست ساله می باشد. این تغییر می بایست قدم به قدم و با درایت و تفکر باشد.
پس از بررسی های دقیق و کارشناسانه ای که در چهار سال اخیر به عمل آمده است و با اتکا بر نمونه تجارب موفق آموزش و پرورش ایران در نیم قرن اخیر، حال بر این عقیده ایم که در ایران با چهارگام می توان از مدارس سنتی به مدارس هوشمند رسید. این چهار گام عبارتند از:
گام اول: ایجاد مدارس چند رسانه ای
گام دوم: ایجاد مدارس پروژه محور
گام سوم: ایجاد مدارس مطلوب
گام چهارم: ایجاد مدارس هوشمند
نگاهی دقیق به جزئیات گام های رسیدن به مدرسه هوشمند
آن چه در قالب چهار جدول ذیل ارائه می گردد، فشرده و خلاصه ی برنامه ریزی ها و هدف گیری های لازم و متناسب با فضای آموزشی کشور ایران است تا در فرآیندی بلند مدت و منسجم، بتوان به پارامترهای مناسب کیفی در آموزش قرن 21 دست یافت. هر جدول به ارائه ی تعاریف، چشم انداز، اهداف، استراتژی ها و برنامه های در نظر گرفته شده در گام مورد نظر می پردازد. در تشریح اهداف، استراتژی و برنامه هم به تفصیل در مورد هر چهار مشخصه ی: دانش آموز، معلم، سیستم آموزشی و معلم جداگانه بحث شده است.