آشنایی با نشانه های عفونت گوش میانی در کودکان و راه های پیشگیری از آن

وقتی باکتری ها و ویروس ها در شیپور می دمند

دکتر رامین علاسوند*، افسانه طاعتی**عفونت گوش میانی بعد از سرماخوردگی شایع ترین بیماری در کودکان است. بیش از سه چهارم کودکان تا زمان رسیدن به سه سالگی، حداقل یک بار عفونت گوش را تجربه می کنند. سن شیوع عفونت گوش میانی از شش ماهگی تا دوسالگی است. ---نگاهی نزدیک به گوش آیا تا به حال زمان گوش دادن به موسیقی، ارتعاش های بلندگو را حس کرده اید؟ یا هنگام سخن گفتن ارتعاش های به وجود آمده در ناحیه گلو را با دست لمس کرده اید؟ همان طوری که می دانید صدا از امواج نامرئی انرژی به وجود می آید و سبب ایجاد ارتعاش های یادشده می شود. هر زمانی که صدایی را می شنوید، اجزای متفاوتی در گوش فعالیت می کنند تا این امواج را به مغز برسانند. گوش، اندام شنوایی و حفظ تعادل است و از سه قسمت گوش خارجی، گوش میانی و گوش داخلی تشکیل شده است. شنوایی از زمانی آغاز می شود که امواج صدا از راه هوا به لاله گوش (گوش خارجی) و از طریق مجرای گوش به گوش میانی می رسد. گوش میانی حفره یی مملو از هواست که در پشت پرده صماخ قرار دارد و دارای سه استخوانچه است. وقتی پرده صماخ مرتعش می شود، این استخوانچه ها حرکت ها را تقویت و آنها را به گوش داخلی منتقل می کنند. گوش داخلی ارتعاش ها را به علامت های الکتریکی تبدیل می کند و از راه عصب شنوایی به مغز می رساند. برای فعالیت طبیعی، گوش میانی باید فشاری معادل فشار هوای اطراف داشته باشد که این کار از راه گذرگاه باریکی میان گوش میانی و حلق (موسوم به شیپور استاش) ممکن می شود. این مسیر اجازه می دهد هوای بیرون به گوش میانی رسیده و تعادل فشار هوا در دو طرف پرده صماخ به وجود آید. شیپور استاش، طی بلع یا خمیازه کشیدن در حال تنظیم فشار هوای درون گوش میانی است. این مسیر همچنین راه تخلیه ترشحات گوش به داخل حلق است. گاهی اوقات شیپور استاش بد کار می کند برای مثال در زمان سرماخوردگی یا آلرژی که مخاط بینی مبتلا و شیپور استاش به دلیل احتقان مخاط پوشاننده یا ورود ترشحات مخاطی به داخل آن مسدود می شود. انسداد سبب تجمع مایع در گوش میانی مملو از هوا می شود. باکتری ها و ویروس های مختلفی که از طریق این مجرا به گوش میانی راه می یابند، در آنجا گیر می افتند. این عوامل بیماری زا رشد می کند و سبب بروز عفونت گوش می شود. التهاب فضای گوش میانی تحت عنوان اوتیت مدیا شناخته می شود. وقتی این التهاب ناشی از عفونت باشد، به آن اوتیت مدیای حاد گفته می شود که از عفونت گوش خارجی تحت عنوان گوش شنا کردن (اوتیت اکسترن) جدا است. اوتیت مدیای حاد وجود مایع (چرک) در گوش میانی با علائم درد، قرمزی پرده صماخ و تب همراه است. دیگر اشکال اوتیت مدیا شامل نوع مزمن (وجود مایع در گوش میانی به مدت شش هفته یا بیشتر) و اوتیت مدیای همراه تجمع مایع (افیوژن) است. از آنجایی که همه انواع اوتیت مدیا به آنتی بیوتیک نیاز ندارد، تشخیص انواع مختلف آن ضرورت دارد.علل ابتلا کودکان به دلایل ذیل، عفونت گوش میانی را در دو تا چهار سال اول عمر بیشتر تجربه می کنند. - شیپور استاش در کودکان کوتاه تر از بالغان است و در نتیجه باکتری ها و ویروس ها راحت تر وارد فضای گوش میانی می شوند. از طرفی این مجرا در کودکان باریک تر و نرم تر بوده و مستعد به انسداد است. -آدنویید (لوزه سوم که ساختمان های غددی در خلف بخش فوقانی حلق نزدیک شیپور استاش است) در کودکان بزرگ تر است و می تواند دهانه شیپور استاش را ببندد. - سایر عوامل مستعدکننده شامل دود سیگار، تغذیه با شیشه شیر و حضور در مهد کودک است. عفونت گوش میانی (اوتیت مدیا) در پسرها بیشتر از دخترها رخ می دهد و در کودکانی که شرح حال خانوادگی عفونت گوش دارند و طی فصل زمستان که سرماخوردگی و عفونت های دستگاه تنفس فوقانی شایع تر هستند، بیشتر رخ می دهد.علائم و نشانه ها علائم و نشانه های اوتیت مدیای حاد عبارتند از؛ - تب - گوش درد - بی قراری و تحریک پذیری - خروج مایع (چرک) از گوش - تهوع و استفراغ - سرگیجه - تغییر اشتها یا الگوی خواب - کاهش شنوایی --- تجمع مایع در گوش میانی، پرده صماخ را به بیرون فشار داده، سبب درد گوش می شود. کودکان بزرگ تر ممکن است از گوش درد شکایت کنند، ولی در سنین پایین تر، کودک احتمالاً گوش خود را بکشد یا ممکن است فقط بی قرار بوده یا بیش از حد گریه کند. دمر خوابیدن، جویدن و مکیدن سبب تغییرات فشاری دردناک در گوش میانی می شود، لذا کودک کمتر از حد غذا خورده و کمتر می خوابد. اگر فشار مایع بیش از حد شود، پرده صماخ پاره و به تخلیه چرک گوش منجر می شود. در این حالت به دلیل کاهش فشار داخل گوش، درد به طور ناگهانی تسکین می یابد. گوش میانی مملو از مایع، صداها را انتقال نمی دهد، در نتیجه سبب اختلال شنوایی (کری موقت) می شود لذا کودک ممکن است؛ - به صدای ظریف پاسخ نشان ندهد - صدای رادیو یا تلویزیون را بلند کند - بلندتر از حالت عادی صحبت کند - در مدرسه به نظر می آید که کم توجه تر شده است اوتیت مدیای همراه با تجمع مایع (غیرعفونی) اغلب بدون علامت است. در برخی کودکان وجود مایع، احساس پری در گوش به وجود می آورد. در اوتیت مدیای حاد، وجود مایع در پشت پرده صماخ، مسیر عبور صدا را مسدود می کند، لذا به طور موقت کری رخ می دهد که ممکن است خیلی آشکار نباشد. عفونت گوش میانی عمدتاً با عفونت های دستگاه تنفس فوقانی همراه است، لذا علائمی مانند آبریزش بینی یا سرفه نیز همراه با گوش درد دیده می شود.بیماری زایی گرچه سرماخوردگی قابلیت انتقال از یک فرد به فرد دیگر را دارد، ولی عفونت گوش ناشی از آن قابلیت سرایت ندارد.طول دوره بیماری عفونت های گوش میانی حتی بدون درمان اختصاصی معمولاً بین دو تا سه روز فروکش می کند. با این حال به دلیل خطر بروز عوارض جدی، بیمار حتماً باید توسط پزشک ویزیت و درمان شود. معمولاً طول دوره درمان با آنتی بیوتیک 10 روز است. بسته به شرایط بیمار و نوع آنتی بیوتیک مورد استفاده، طول دوره درمان ممکن است کمتر یا بیشتر از این حد باشد. حتی بعد از درمان آنتی بیوتیکی مناسب مایع گوش میانی به مدت چند ماه باقی خواهد ماند.تشخیص و درمان کودک مبتلا باید توسط پزشک ویزیت شود. برای معاینه گوش از وسیله یی به نام اتوسکوپ استفاده می شود. بسته به شرایط ذیل تصمیم پزشک برای درمان متفاوت خواهد بود؛ - نوع و شدت عفونت گوش - چه مدت طول کشیده است - سن کودک - عوامل خطر همراه - اینکه عفونت روی شنوایی گوش تاثیر خواهد گذاشت؟ کودکان با اوتیت مدیای مداوم همراه با تجمع مایع (بیش از سه ماه) باید به طور دوره یی هر سه تا شش ماه معاینه شوند. برای تسکین درد یا تب بیمار، از مسکن هایی مانند استامینوفن یا ایبوپروفن می توان استفاده کرد. با توجه به اینکه عفونت پشت پرده صماخ است، از به کار بردن هرگونه قطره (به خصوص اگر شک به پارگی آن وجود دارد) خودداری کنید. در شرایط خاص با نظر متخصص گوش، حلق و بینی برای تخلیه مایع درون گوش میانی و برقراری تعادل فشار داخل و بیرون (به دلیل عدم توانایی شیپور استاش) از کارگذاری لوله یی پلاستیکی در پرده صماخ استفاده می شود.پیشگیری استفاده از راهکارهای ذیل امکان بروز عفونت گوش میانی را کمتر خواهد کرد. - تغذیه با شیر مادر حداقل تا شش ماهگی از بروز حملات زودرس عفونت گوش جلوگیری خواهد کرد. اگر شیرخواری با شیشه (شیر) تغذیه می شود، از خوابیده شیر دادن به وی اجتناب کرده و سعی کنید هنگام شیر خوردن کمی سر و بدن وی بالاتر قرار گیرد. - مصرف دخانیات توسط والدین و قرار گرفتن کودک در معرض دود، احتمال و شدت عفونت گوش را بیشتر می کند. لذا از مصرف دخانیات جداً خودداری شود. - تا حد ممکن از فرستادن کودک به مهد کودک اجتناب شود زیرا به دلیل تراکم کودکان احتمال بروز عفونت های تنفسی فوقانی احتمال بروز عفونت بیشتر خواهد بود. - رعایت دقیق شست وشوی دست توسط والدین و کودکان باید انجام شود. این کار یکی از بهترین راه های کاهش انتقال فرد به فرد عوامل بیماری زای سرماخوردگی است. تحقیقات نشان داده است داروهای ضداحتقان و ضدآلرژی مثل انواع آنتی هیستامین و دکونژستان ها در پیشگیری از عفونت گوش موثر نیست.چه وقت باید به پزشک مراجعه شود در وضعیت های نادری عفونت گوش بهبود نمی یابد یا عفونت های شدید مکرر گوش میانی به بروز عوارضی مانند انتشار عفونت به استخوان های مجاور منجر می شود. لذا در هر کودک با درد گوش یا احساس پری در گوش، تب، بی قراری و استفراغ باید به پزشک مراجعه کرد. دیگر علل درد گوش مانند درد یا عفونت دندان، وجود جسم خارجی در گوش یا سفت شدن واکس (موم) گوش نیز باید در نظر گرفته شود. اگرچه عفونت گوش میانی آسان درمان می شود، ولی در کودکی که عفونت مکرر گوش وی بهتر نشد، شواهدی از کاهش شنوایی یا تاخیر در تکلم داشته باشد، کاندیدای عمل جراحی می شود. در این عمل، لوله های پلاستیکی کوچکی برای کمک به تهویه گوش میانی و حفظ تعادل فشار هوا در دو سوی پرده صماخ جایگزین می شود. تعبیه سوراخ در پرده صماخ (جهت نصب لوله)، سبب کاهش شنوایی نمی شود بلکه در واقع کودکان مبتلا به اختلال تکلم یا تاخیر در صحبت ناشی از کاهش شنوایی به دنبال تجمع مایع از این وضعیت سود خواهند برد. حسب نوع مواد، لوله مذکور 6 تا 18 ماه در محل باقی می ماند و پس از این مدت می افتد. پرده صماخ سوراخ و مایع درون گوش تحت بیهوشی عمومی، خارج شده و سپس لوله کوچکی در محل تعبیه خواهد شد. عمل جراحی دقایقی بیش طول نخواهد کشید و از لحاظ ظاهری هیچ گونه اثری از عمل روی گوش دیده نمی شود. در هرحال این لوله ها به مدت طولانی باقی نمی ماند و در صورت عدم خروج خودبه خودی، توسط متخصص گوش، حلق و بینی خارج خواهد شد.*متخصص کودکان و نوزادان **کارشناس مامایی